Bouwproject: Ter Wende

Beschrijving van een aantal ontwerpkeuze door czaar:

• Door het nieuwe gebouw binnen de footprint van het oude paviljoen te plaatsen, vrijwaren we het groene park en kunnen we de bestaande fundering grotendeels hergebruiken. 
• Ondanks het kleine programma kiezen we voor een gebouw met twee bouwlagen, dat dankzij het uitgesproken reliëf kan ontsloten worden op beide verdiepingen zodat het geheel rolstoeltoegankelijk is zonder lift.
• We kiezen voor een compact volume dat opgaat in de groene omgeving. 

Wat is de circulaire ambitie?

De vloer van het bestaande paviljoen bestaat uit betonnen weflsels die verschillende kruipkelders overspannen en verkeren in een goede staat. Om de hoeveelheid materialen zoveel mogelijk te minimaliseren, willen we onderzoeken of de bestaande betonnen welfsels hergebruikt kunnen worden als nieuwe vloerplaat en als verhard terras. 

Welke opties zijn hoe (met welk instrument) overwogen en onderzocht?

Samen met de ingenieur, Lisst bv, werden de bestaande funderingen onder de betonnen welfsels in kaart gebracht. Al snel was duidelijk dat de bestaande funderingen van kruipkelders niet stabiel genoeg zijn voor het dragen van de nieuwbouw. De bestaande betonnen welfsels zouden enkel het gewicht van een nieuwe lichte vloeropbouw kunnen dragen. 

Welke beslissing werd uiteindelijk gekozen en waarom?

Het funderingsplan van de nieuwbouw wordt afgestemd op dat van het bestaande paviljoen. Hierbij worden enkele betonnen welfsels verwijderd en vervangen door nieuwe funderingstroken. De meeste nieuwe funderingszolen worden net langs de buitenkant van de fundering van het bestaande paviljoen geplaatst. Op deze manier kunnen de meeste betonnen welfsels herbruikt worden als vloer. De bestaande kruipkelders worden deels opgevuld met steenpuin.

Hoe is deze beslissing uitgevoerd en eventueel bijgestuurd?

De werken worden succesvol uitgevoerd. De nodige technische doorvoeren worden gemaakt doorheen de betonnen welfsels en worden water en luchtdicht aangesloten door middel van Link-Seal. Een modulaire, rubberen afdichtingssystemen bestaande uit schakels die door het aandraaien van bouten een waterdichte en luchtdichte verbinding vormen tussen een leiding en een muur- of vloerdoorvoer.  De waterleidingen onder de vloerplaat die niet volledig in volle grond zitten wordt voorzien van isolatie. Deze werken zijn uitgevoerd in april 2024.

Wat is de circulaire ambitie?

Om de kansen op hergebruik te maximaliseren en de kosten van nieuwe bakstenen te besparen, wordt onderzocht welke stenen uit de hergebruikinventaris waar ingezet kunnen worden. 

Welke opties zijn hoe (met welk instrument) overwogen en onderzocht?

• Optie 1: 
  Het hergebruiken van een aanwezig lot geel-rode bakstenen in goede staat als bakstenen voor de gemetselde wanden van de technische ruimte en het toilet op het gelijkvloers.
• Optie 2: 
  Het hergebruiken van de bakstenen van de gemetselde schouw van het bestaande paviljoen als gemetselde treden van buiten naar binnen voor het raampartij op het gelijkvloers.

Welke beslissing werd uiteindelijk gekozen en waarom?

Na de ontmanteling zijn er zowel voor de binnenwanden als voor de gemetselde treden voldoende bakstenen in goede staat ter beschikking. Om de kans op hergebruik van bakstenen te maximaliseren, wordt kalkmortel geadviseerd, omdat deze minder sterk hecht dan cementmortel en daardoor achteraf gemakkelijker van de stenen te verwijderen is.

Hoe is deze beslissing uitgevoerd en eventueel bijgestuurd?

• Optie 1:
  De binnenwanden zijn uitgevoerd met nieuwe voorgespannen lateien en gevoegd met voegmortel met een passende kleur.
• Optie 2:
  De hergebruikte bakstenen van de gemetselde treden zijn ver van elkaar geplaatst met als gevolg dat de gemetselde bakstenen aan de neus los komen. Door de holtes tussen de bakstenen dicht te voegen worden de krachten onderling hersteld en in evenwicht gebracht. 

Wat is de circulaire ambitie?

Het in-situ hergebruiken van constructie hout. Omdat er voldoende balken in goede staat verkeren, reeds op site aanwezig zijn en dit als kost kan worden uitgespaard. Deze ambitie kwamen tot stand na het opmaken van de hergebruikinventaris.

Welke opties zijn hoe (met welk instrument) overwogen en onderzocht?

Samen met de ingenieur, Lisst bv, werd onderzocht welk constructie hout waar kan gebruikt worden. Aan de hand van de secties in de hergebruikinventaris wordt een inschatting gemaakt van welke structurele elementen waar hergebruikt kunnen worden. 

Welke beslissing werd uiteindelijk gekozen en waarom?

De houten kepers en de vloerbalken uit het gestripte houten paviljoen worden hergebruikt. De ingenieur stelt een plan voor waarbij de overspanningen worden geminimaliseerd en de onderlingen afstand van de houten kepers worden gemaximaliseerd. Met twee extra gordingen wordt de overspanning van het zadeldak in vier gelijke zones gedeeld. De overige houten kepers worden gebruikt als stijlen in niet dragende HSB-wanden. De vloerbalken worden gebruikt als stijlen in de dragende houtskelet wand.

Hoe is deze beslissing uitgevoerd en eventueel bijgestuurd?

De in-situ hergebruikte houten kepers in het dak blijven langdurig vochtend door de aanhoudende regen. Wanneer de dakpannen worden geplaatst zullen de houten balken sneller kunnen drogen doorheen de capillaire folie met hoge dampdoorlatendheid. Doordat de houten kepers gedurende een lange periode deels nat zijn gestockeerd wordt er raad gevraagd bij Buildwise met de vraag: Hoe preventief de in-situ hergebruikte kepers vrijwaren van mogelijke vocht schimmel en eventuele zwam ontwikkeling? 

• We leerden dan het belangrijk is om het hout te beschermen tegen binnendringend water, het goed te late drogen en de isolatie pas aan te brengen als het hout voldoende droog is en het gemeten vochtpercentage 17% (+/-2%) bedraagt. 
  
  Deze werken zijn uitgevoerd in april 2025.

Wat is de circulaire ambitie?

Het in-situ hergebruiken van beplanking als gevel afwerking uit de ontmanteling van het bestaande paviljoen. De houten planken zijn reeds op de site aanwezig zijn dus hoeven er geen nieuwe houten planken moeten worden aangekocht en getransporteerd. De houten planken zijn in goede staat maar zijn langs één kant behandeld met carboline, een  houtverduurzamingsmiddel op basis van steenkoolteer dat sinds 2001 verboden is omwille van gezondheidsrisico's.

Welke opties zijn hoe (met welk instrument) overwogen en onderzocht?

Ter plaatsen worden een fragment getest van de in-situ hergebruikte beplanking als gevel afwerking. In de test is de beplanking op het gevel werk pneumatisch genageld om 50 cm. 
Hiervoor wordt advies van Buildwise bevraagd: Hoe de in-situ hergebruikte gevelbeplanking onbewerkt plaatsen zodat de kop van de planken niet opzwellen?

• Omdat het hout onbehandeld is, is het essentieel om het te beschermen om overmatige vochtigheid te voorkomen, wat zou kunnen leiden tot schimmelbederf. Daarom is het essentieel om kopshout niet aan te veel klimaatinvloeden bloot te stellen. 

De in-situ te hergebruiken planken zijn aan één kant behandeld geweest met carboline. Om te weten hoe dit hout het 'best' te behandelen wordt contact opgenomen met Jan Van De Gracht, oprichter van het schildersbedrijf Tintelijn. Jan deelde het volgende advies: Dit hangt af van hoe diep de carboline al in het hout gedrongen is. Er is wel een andere zijde die niet behandeld is met carboline. Je zou de plank dus kunnen omdraaien. Jan ziet drie opties: 

• Optie 1:
  Een dekkende behandeling met kookverf (typisch gebruikt op de Zweedse huisjes met rode kleur) en beperkt in onderhoud
• Optie 2:
  een niet-dekkende behandeling zoals beits of olie, kwetsbaarder dan dekkende behandeling, om de drie jaar opnieuw aan te brengen.
• Optie 3:
  Geen behandeling.
• Jan adviseert als algemene tip voor houtbehandeling om steeds eerst een test uit te voeren vóór het volledige oppervlak behandeld wordt. Dit teststuk wordt best gedurende een periode blootgesteld aan weer en wind, zodat een goed beeld ontstaat van het uiteindelijke resultaat. 

Welke beslissing werd uiteindelijk gekozen en waarom?

Er is gekozen om de houten planken verticaal te plaatsen met voldoende tussenruimte zodat het onbehandeld ten alle tijden kan verluchten. De kopse kanten worden schuin afgezaagd en boven elkaar geplaatst zodat het regenwater er sneller af zou rollen in plaats van in het houten dringen. Om de gevelbeplanking demonteerbaar te bevestigen, wordt deze bevestigingsmethode vervangen door het gebruik van schroeven. 

Hoe is deze beslissing uitgevoerd en eventueel bijgestuurd?

Tijdens een droge periode worden de gestockeerde houten planken verlucht en door de zon gedroogd. De oneffenheden worden uit de in-situ hergebruikte houten planken verwerkt en met voldoende tussenruimte gevezen op het regelwerk. Deze werken zijn uitgevoerd begin april 2025.

Wat is de circulaire ambitie?

Om de milieu-impact van de materialen voor wandbepleistering te minimaliseren, worden de verschillen tussen de meest courante duurzame alternatieven onderzocht.

Welke opties zijn hoe (met welk instrument) overwogen en onderzocht?

Om een duidelijk verschil te kunnen maken wordt contact opgenomen met Jan Van De Gracht, oprichter van het schildersbedrijf Tintelijn, met de volgende vraag: Wat is het grootste verschil tussen leempleister, kalkpleister en gipspleister?  Daaruit werd het volgende geleerd:

• Leempleister is elastischer waardoor de bewerkingstijd groot is. Dit is een voordeel tijdens de constructiefase. 
  Het bindmiddel in leempleister is klei. Deze klei wordt samen met andere stoffen zoals zilt, zand en soms stro, gevoegd naargelang de toepassing en de pleisterdikte. Leempleister kan gespoten aangebracht worden. Er gebeurt geen chemische reactie in de leempleister, waardoor het omkeerbaar is en gecomposteerd kan worden. De minst aantrekkelijke eigenschap van leempleister is de stootvastheid. Als een hoge stootvastheid nodig is, is leempleister geen goed idee. Je kan dan eventueel ook hier een onderscheid maken in verschillende zones.
• Bij kalk en gips heb je maar een uur waarop je het kan bewerken. Bij leem is dit een paar dagen. De meeste kalk- en gipspleisters zijn minder gemakkelijk spuitbaar.  Bij kalk en gips gebeurt er wel een chemisch proces. Als je toch kiest voor gipsbepleistering, kies dan voor natuurgips.  
  Gips is nooit vochtbestendig, kalk wel. Kalkpleister heeft ook een vochtregulerend karakter, net als leem.  Je kan in een badkamer dan vochtopnemende en niet-vochtopnemende zones maken waardoor je een goede vochtregeling in de badkamers krijgt. In de spatwaterzone zou je een glanspleister kunnen plaatsen.
  
   

Welke beslissing werd uiteindelijk gekozen en waarom?

Als afwerking van de snelbouwstenen wordt gipspleister gekozen omwille van de hoge stootvastheid, die aansluit bij de functie van het begeleidingscentrum, en het grote prijsverschil. De wanden van de natte zones worden voorzien van ex-site hergebruikte tegels.

Hoe is deze beslissing uitgevoerd en eventueel bijgestuurd?

De werken zijn uitgevoerd op begin juni 2025.

Wat is de circulaire ambitie?

De bestaande betonnen welfsels op het gelijkvloers vertonen oneffenheden en zijn beperkt in hun draagvermogen. Onder de betonnen welfsels is er een kruipkelder dat deels is gevuld met steenpuin. Ter egalisatie van de oneffenheden stelt het bouwteam een EPS-chape voor, die tevens dienstdoet als vloerisolatie. Deze EPS-chape zou afgewerkt worden met een akoestische mat, een dekvloer in egaline of uit OSB platen en linoleum als vloerafwerking. Met welk licht materiaal met zo een laag mogelijke milieu-impact kunnen de oneffenheden worden geëgaliseerd als alternatief op de reeds voorgeschreven EPS-chape met een droog gewicht van 95 kg/m3, een Lambda waarde van 0,042 W/m.K en een dikte van 24 cm?

Welke opties zijn hoe (met welk instrument) overwogen en onderzocht?

• Optie 1: 
  Het aankopen van ex-situ hergebruikte PUR/PIR isolatie platen bij de materialenbank Trovo Gent. Deze hebben een dikte van 9 cm en kosten € 12/m2 (excl. btw) en is er 100 m2 van beschikbaar. Hierdoor kan de hoeveelheid aan materiaal van de EPS-chape deels worden gereduceerd en worden vervangen door één laag isolatie platen. Met als vervolg opbouw een akoestische mat met bovenop een droge demonteerbare dekvloer bestaande uit OSB platen
• Optie 2: 
  Het egaliseren van de oneffenheden door middel van het uitbouwen van een houten vloer gevuld met isolatie en afgewerkt met een structurele plaat.
• Optie 3: 
  Het egaliseren van de oneffenheden door middel van het gebruik van een Staenis systeem. Een modulair roostersysteem met in hoogte regelbare poten in kunststof. Door middel van een droge vulmiddelen zoals kurkkorrels en gerecycleerde cellenbeton korrels worden de roosters opgevuld en afgewerkt met een structurele plaat.
• Optie 4: 
  Het gebruik van glaschuimgranulaten.
• Optie 5: 
  Het gebruik van zand of droge egalisatie korrels.

Welke beslissing werd uiteindelijk gekozen en waarom?

Door de tijdsdruk, lage kostprijs, de gewenste combinatie van technische eigenschappen is er gekozen om de EPS-chape te gebruiken als isolerende egalisatie. 

De volgende opties hebben het niet gehaald door verschillende redenen:

• Optie 1: 
  De hoofdaannemer heeft door een vergissing de ex-situ hergebruikte PUR/PIR isolatie niet op tijd aangekocht waardoor de voorraad niet meer beschikbaar is.
• Optie 2 + 3: 
  Zijn niet verder onderzocht door de vermoedelijke hoge arbeids- en materiaalkosten in combinatie met de toenemende hoeveelheid aan verschillende materialen en te hoge niveau verschillen.
• Optie 4: 
  Is verder niet onderzocht door het hoog soortelijk gewicht met 115 kg/m3, de hoge meerkost ten opzichte van de EPS-chape en de toenemende hoeveelheid van verschillende materialen en het gebruik van bitumen bindmiddel.
• Optie 5: 
  Is verder niet onderzocht door het hoog soortelijk gewicht van +/- 1500 kg/m³.

Hoe is deze beslissing uitgevoerd en eventueel bijgestuurd?

De EPS-chape word geplaatst in één laag. De EPS-chape dient voldoende egaal te zijn zodat de droge dekvloer bestaande uit geschrankte OSB platen kan worden geplaatst. Het egaal maken van de van de EPS-chape gebeurde in meerdere malen waarbij de zichtbare niveau verschillen handmatig worden opgevuld of weggeschuurd. Door het plaatsen en egaliseren van de EPS-chape komen er veel EPS-parels vrij op de werf site. Deze worden door de wind verspreid, vervuilen het terrein en zijn moeilijk op te kuisen. Deze werken zijn uitgevoerd midden juli 2025.

Wat is de circulaire ambitie?

Om de kansen op hergebruik te maximaliseren worden verschillende droge dekvloeren met akoestische isolatie laag onderzocht. Deze droge dekvloer zal geplaatst worden op de isolerende egalisatie laag op het gelijkvloers. Als afwerkingslaag wordt de Forbo Marmoleum Linoleum Cocoa vloer verlijmd op water basis. Wat het strippen van de vloer aan de hand van een afsteek machine in de toekomst vergemakkelijkt zonder de dekvloer te beschadigen en de kansen op recyclage maximaliseren.

Welke opties zijn hoe (met welk instrument) overwogen en onderzocht?

• Optie 1: 
  Initieel werd het begeleidingscentrum voorzien van een droge dekvloer met vloerverwarming in combinatie met gipsvezelplaten. Door de lagere installatie kosten is er gekozen voor ventilo-convectoren als alternatieve verwarmingsmethode. De opbouw methode van de gipsvezelplaat-dekvloer worden verlijmd in combinatie met specifiek schroeven. Verhoogt de brandweerstand van de constructie.
• Optie 2: 
  OSB platen als dekvloer. Hiervoor wordt contact genomen met Hugo Steppe, technisch adviseur bij Forbo flooring nv, de fabrikant van de vloerafwerking. Daaruit leerden we dat een opbouw met Linoleum en OSB ondervloer vaak wordt toegepast in sporthalen. Daarbij gebruiken ze gladde OSB platen van hoge kwaliteit om oneffenheden en doordruk te vermijden. De volgende instructies worden geadviseerd:
  • Twee lagen geschrankte OSB-panelen van min. 18 mm om de +/- 30 cm in elkaar geschroefd.
  • De vloer dient voldoende stabiel te zijn.
  • Als naden tussen de OSB panelen openstaan dienen deze eerst gedicht te worden met Acryl-silicone.
  • Voorstrijken met 044 Europrimer Multi.
  • Indien minder kwalitatieve OSB-platen worden toegepast: Egaliseren met 990 Europlan Direct vermengd met 811 Renovezels, verhouding 1 op 1. De minimale laagdikte is 3 mm.
  • Marmoleum verlijmen met 616 Eurostar Lino Green, watergedragen lijm met de mogelijkheid verwerkt te worden in de productie voor nieuw Lineoeum.

Welke beslissing werd uiteindelijk gekozen en waarom?

Er is gekozen voor de OSB-dekvloer in de plaats van de gipsvezelplaat-dekvloer door de lagere materiaal kosten, grotere stijfheid van de dekvloer, grotere kans op hergebruik door enkel te schroeven. Door de oneffen EPS-chape is er voor de veiligheid gekozen voor OSB-panelen met 22 mm, wat resulteert in een OSB-dekvloer van 44 mm.

Hoe is deze beslissing uitgevoerd en eventueel bijgestuurd?

Om de stabiliteit van OSB-dekvloer op de oneffen EPS-chape te testen worden enkele OSB panelen in elkaar geschoven en op elkaar geschrankt zonder dat deze in elkaar worden geschroefd. Door dekvloer fragment werd getest door erop te staan en naar verschillende kanten te leunen. De vloer voelde en oogde stabiel aan. De overige oneffenheden van de EPS-chape worden handmatige weggewerkt tijdens het plaatsen de akoestische vloerisolatie in combinatie met de eerste laag OSB-panelen vertrekkende vanaf de deuropeningen van de buitengevels. De OSB-panelen aan grenzend aan het schrijnwerk worden extra gesteund door te rusten op de onderliggende kimblokken. Deze werken zijn uitgevoerd begin augustus 2025.

Wat is de circulaire ambitie?

Om het materiaalgebruik te minimaliseren, wordt enerzijds onderzocht of de structurele spaanplaten van de houtskeletbouwwanden ook als afwerkingslaag kunnen dienen. Daarnaast wordt onderzocht of er een duurzaam materiaal bestaat dat zowel structureel, akoestisch-isolerend, als voldoende brandwerend is.

Welke opties zijn hoe (met welk instrument) overwogen en onderzocht?

Voor het onderzoek voor het gebruiken van structurele spaanplaten als afwerkingslaag wordt contact opgenomen met Jan Van De Gracht, oprichter van het schildersbedrijf Tintelijn, met de volgende vraag: Welke behandeling is het 'best' voor de OSB-platen die als wandafwerking worden toegepast? Daaruit werd het volgende geleerd: 

• 'Dit hangt af van de kwaliteit van de platen en wat de bestaande dekking op de OSB-platen is. In het geval van onbehandelde OSB, kan je ze niet-dekkend behandelen, zeker als je 'de look' wilt behouden. Als de plaat in een natte ruimte wordt geplaatst (toilet, keuken,...) moet je een film-vormende bescherming plaatsen (vernis) of een olie-behandeling. Er zijn heel veel producten in het aanbod om dit mee te doen. Je kan de muur ook dekkend schilderen, maar dan verlies je de 'houtlook'.'

Voor het onderzoek naar een duurzaam materiaal dat zowel structureel, akoestisch-isolerend als voldoende brandwerend is wordt contact opgenomen met Kurt De Proft voor Buildwise, met de volgende vraag: Welke materialen kunnen als alternatief voor gipsvezelplaten worden toegepast voor de brandwerende bekleding van houtskeletbouwvloeren aan zowel de boven- als onderzijde? Daaruit werd het volgende geleerd: 

• 'De brandweerstand geld van onder naar boven daardoor dient de bovenkant van de vloer als structureel element niet beschermd te worden met een R60 zoals het schema aantoont in Het koninklijk Besluit 'Basisnormen'. In het algemeen worden houtwolcementplaten gebruikt voor het brandveilig beschermen van beton constructies. Voor hout constructies zijn gipsvezelplaten meer courant doordat deze een hoge brandweerstand hebben ten opzichte van hun kleine dikte. Theoretisch kan de bijkomende gipsvezelplaat vervangen worden door de brandweerstand van de structurele hout plaat van de houtskeletwand in combinatie met de brandweerstand van een houten afwerkingsplaat met de ambitie om de hoeveelheid materialen te minimaliseren. In de praktijk is dit echter niet mogelijk doordat de vereiste brandweerstand van de verschillende materialen in de brandschil dienen aangetoond te worden door middel van certificaten. Hier wordt over nagedacht om dit in de toekomst wel mogelijk te maken als is dit gezien de steeds strenger wordende regelgeving geen evidentie.'

Welke beslissing werd uiteindelijk gekozen en waarom?

De houtskelet wand zijn voorgeschreven met OSB-platen als structurele plaat. Om te voldoen aan de brandveiligheid is het noodzakelijk om al de houtskeletwanden in te pakken met gipsvezelplaten. In de plaats van deze af te werken met een verflaag wordt er gekozen om de ex-situ hergebruikte multiplex platen van 10 mm van de materialenbank van Leuven te monteren tegen de gipsvezelplaten. Met ambitie om de ex-situ materialen als afwerkingslaag in het zicht te houden.  

Na verder overleg met de brandweer is goedgekeurd dat de brandwerende gipsvezelplaten van 12,5 mm onder de vloerafwerking van het gelijkvloers en de verdiepingsvloer niet geplaatst hoeven te worden. Om de gewenste vloerpas te behalen, worden de gipsvezelplaten op de verdiepingsvloer vervangen door OSB-platen van 12 mm dik. Het hoogteverschil op het gelijkvloers wordt deels opgevangen door een dikkere stabielere OSB-dekvloer. Uit de vergelijking via TOTEM blijkt dat de alternatieve materialen een gelijkaardige milieuscore hebben. Deze aanpassing leidt tot een besparing in zowel materiaalgebruik als kostprijs.

Hoe is deze beslissing uitgevoerd en eventueel bijgestuurd?

Deze werken werden uitgevoerd begin juli 2025.